Słowotwórstwo z podręcznikiem Password Reset

W tym poście dzielę się pomysłami jak skutecznie rozwijać świadomość uczniów na temat słowotwórstwa (word formation) na przykładzie nowego podręcznika Password Reset wydawnictwa Macmillan.

[downloadable materials available]

 

 Problem

Słowotwórstwo to zagadnienie, które często wzbudza w uczniach mieszane uczucia. Niektórzy z łatwością rozwiązują ćwiczenia na ten temat, inni przeklinają w duchu każdą lukę w zadaniu. Te dwie grupy uczniów mają jednak coś wspólnego: i jedni i drudzy nie umieją powiedzieć dlaczego udzielili poprawnej bądź błędnej odpowiedzi. Nie jest im bowiem znany mechanizm tworzenia nowych wyrazów po angielsku, pojęcia przedrostków (prefixes) i przyrostków (suffixes) są im obce i powszechnie kierują się dość złudną zasadą “wpisuję, bo to dobrze brzmi”. Niestety, poleganie na językowej intuicji to ryzykowny krok, zwłaszcza na egzaminie gdzie w grę wchodzą stres i podejmowanie decyzji pod presją czasu.

Ponadto, uczniowie jak i nauczyciele, skupiając się na zadaniach gdzie należy uzupełnić poprawnie lukę w zdaniu, często zapominają, że rozumienie mechanizmów rządzących słowotwórstwem i umiejętność poprawnego ich stosowania przyda się bardzo zarówno podczas pisania (stosowanie poprawnych form wyrazów) jak i czytania (rozumienie słów w kontekście). Pomijanie zagadnienia jakim jest słowotwórstwo przy okazji codziennych zajęć może wydawać się kuszące, zwłaszcza jeśli konkretny rozdział w książce nie zmusza uczniów do zmierzenia się z tym problemem, ale może nieść za sobą przykre, długoterminowe skutki, takie jak na przykład zakuwanie przyrostków i przedrostków i długie godziny tworzenia językowych potworków. Jak możemy temu zapobiec w czasie lekcji, zwłaszcza jeśli uczymy z podręcznika Password Reset?

 

Oswajanie słowotwórstwa

 

1. Narzędzia

Uczniowie jak najszybciej powinni oswoić się z faktem, że istnienie przedrostków i przyrostków w angielskim to zupełnie naturalne zjawisko, a tworzenie nowych słów w tym języku to jak dostawianie nowych klocków Lego do już istniejącej budowli: szybkie i z pozoru mało widoczne, ale bardzo zmienia postać rzeczy.

 

2. Rodziny

Słowa w angielskim mają to wyjątkowe szczęście, że rzadko kiedy występują samotnie. Znakomita większośc z nich należy do większej rodziny gdzie spotykają się czasowniki, rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki ( a także ich przeciwieństwa). Jak to w rodzinie bywa, im więcej tym weselej, choć czasem ciężko pomieścić wszystkich przy stole. Rozumienie zjawiska rodzin wyrazów ułatwi uczniom systematyzowanie wiedzy, kojarzenie pochodzenia słów i ich znaczeń, oraz rozumienie wyrazów w kontekście. Doda też odwagi przy samodzielnych próbach tworzenia nowych słów na potrzeby wypowiedzi ustnych i pisemnych.

 

3. Uważność

Zauważanie podobnych wzorców jakie towarzyszą tworzeniu słów w angielskim (np nowe rzeczowniki często tworzymy z czasowników przez dodanie na końcu -ion → connect – connection; revise – revision, predict-prediction) to umiejętność jaką powinniśmy kształtować w naszych uczniach i zachęcać do samodzielnego stosowania. Zauważanie podobnych przyrostków i przedrostków, a także osłuchiwanie i opatrywanie się ze słowami w różnej formie ułatwi im przyswoić więcej nowego słownictwa i pomoże uniknąć sytuacji, gdy uczniowie z pełną bezradnością przyznają, że jakieś słowo “brzmiało zbyt dziwnie żeby mogło być prawdziwe.” Tego rodzaju uważność i wyczulenie trudno niestety ćwiczyć regularnie przy natłoku bieżącego materiału. Tutaj z pomocą przychodzi nam podręcznik Password Reset.

 

Password Reset a słowotwórstwo

 

Podręcznik ten jasno precyzuje na jakich konkretnie elementach słowotwórczych powinni skupiać się jego użytkownicy. 

 

Jak widzimy, książka nie bombarduje uczniów oszałamiającą liczbą przyrostków i przedrostków skupiając się na dwóch częściach mowy: rzeczownikach i przymiotnikach.

Autorki zadbały by na końcu każdego rozdziału pojawiły się Wordlists, które skupiają się na słownictwie z danego obszaru tematycznego, dzieląc je na mniejsze kategorie (np: Osobowość, Dyscypliny sportu, Nauczanie i uczenie się). Uwzględniono także kategorię Challenge!, zawierająca słowa, które ćwiczone są dodatkowo w końcowej sekcji podręcznika (Vocabulary and Grammar Challenge). Bogactwo i usystematyzowanie jakim cechują się sekcje Wordlist sprawiają, że te niepozorne strony (które łatwo pominąć w pośpiechu do następnego rozdziału) stanowią źródło zadań dla uczniów, które ułatwi im mierzenie się z zadaniami skupionymi na słowotwórstwie.

 

Poniżej znajdziecie cztery pomysły na ćwiczenia dla uczniów.

 

 

 

#1 Słowna refleksja (uważność)

Przed lekcją wybierz ze strony Wordlist słowa kluczowe dla tematu jaki masz zamiar omawiać. Postaraj się by przynajmniej połowa z nich cechowała się także wspólnym przyrostkiem.

(Rodział 2 skupia się na tematyce sportowej więc wybór słownictwa może paść na np : player, trainer, skier, wetsuit, tournament)

Napisz słowa na tablicy, poproś uczniów i wymyślenie tytułu dla rozdziału, w jakim słowa te mogłyby się znajdować (można utrudnić to zadanie ustalając, że tytuł musi się składać z określonej liczby słów, musi zawierać choć jeden przymiotnik, nie może zawierać słów na literę “s” etc.)

Gry uczniowie zaprezentują swoje sugestie, zapytaj ich czy któreś ze słów na tablicy mają ze sobą coś wspólnego poza przynależnością do tematu X.

Jeśli uczniowie będą początkowo zagubieni, zachęć ich do skupienia się na wyglądzie poszczególnych słów. Kiedy wspólna “końcówka” tj. Przyrostek (-er) zostanie zauważona pociągnij temat dalej: jakie inne słowa kończą się podobnie? Od jakich słów pochodzą te na tablicy? Jaką częścią mowy są skier a jaką ski ? Oswajanie się z “mechaniką” słów mimochodem a regularnie pomoże usystematyzować wiedzę i odczaruje cieszący się złą sławą temat word formation. Efekty burzy mózgów uczniów warto uwiecznić w postaci plakatu w sali lub zestawu Quizlet i dodawać do niego nowe słowa wraz z upływem czasu.

 

#2 Przygarnij słówko (rodziny)

Przeznacz na to zadanie ostatnie 10 minut lekcji, zwłaszcza tej spędzonej na czytaniu.

Poproś uczniów by wrócili do przeczytanego tekstu i znaleźli w nim wszystkie podobnie zbudowanie słowa ( w rozdziale 4 duży nacisk położono na rzeczowniki kończące się na -ion i -tion).

Następnie, uczniowie spoglądają na Wordlist dla tego rozdziału i szukają słów o podobnej budowie. Dzięki polskiemu tłumaczeniu mogą łatwo ustalić jaka to część mowy.

Poproś uczniów by w parach lub samodzielnie wybrali dwa słowa z książki i (jeśli to koniecznie to przy pomocy słownika) stworzyli rodzinę słów składającą się z co najmniej trzech członków (rzeczownik, czasownik, przymiotnik/ przymiotnik o przeciwnym znaczeniu). Poproś by podkreślili przyrostki/przedrostki, których użyli. Kiedy uczniowie są gotowi, poproś by porównali swoje rodziny z kolegami i koleżankami, którzy wybrali inne słowa. Czy jakieś słowa zostały utworzone w podobny sposób? Jeśli przyrostki/przedrostki powtarzają się, poproś uczniów o dopisanie ich w swoim zeszycie.

 

 

 

#3 Słowny Agent (narzędzia)

Systematycznie tworzone mini-banki słów o podobnych przedrostkach/przyrostkach mogą posłużyć jako materiał do gier w czasie lekcji.

Uczniowie losują kartki z pojemnika. Na kartkach napisane jest NOUN lub ADJECTIVE. Poproś uczniów by nie pokazywali innym co jest napisane na ich kartce.

Nauczyciel mówi na głos słowo (wybrane z bieżącego lub poprzednich rozdziałów) i zadaniem uczniów jest rozpoznawanie części mowy jaką stanowi dane słowo. Gdy uczniowie, którzy wylosowali karteczkę NOUN słyszą rzeczownik, powinni wstać. Podobnie z grupą ADJECTIVES.

Żeby uniknąć sytuacji, w których uczniowie bezmyślnie się naśladują, włóż do pojemnika kilka kartek z napisem AGENT. Przed rozpoczęciem gry wyjaśnij, że osoby które wylosowały tę kartkę mogą wstać kiedy chcą.

Kolejne rundy można urozmaicać poprzez zmianę czynności, jaką mają wykonać uczniowie na znak, że słyszą swoją część mowy, zaproszenie uczniów do czytania słów z listy lub, w przypadku silniejszych uczniów, poproszenie ich o samodzielne wymyślanie słów kończących się określonym przyrostkiem. Gra jest szybka, dynamiczna i angażująca także dla większych grup.

Dobór słów opiera się oczywiście na ich budowie (talkative, sensitive i expensive to przymiotniki kończące się na -ive, sunny, windy i stormy to przymiotniki kończące się na -y, investigation, presentation i concentration to rzeczowniki kończące się na -tion etc.)

 

#4 Labirynt Słowotwórcy (word maze)

Labirynt Słowotwórcy (word maze) to zadanie sprawdzające jak dobrze uczniowie rozpoznają mechanizmy rządzące słowotwórstwem w obrębie danej części mowy.

Zadaniem uczniów jest odnalezienie wyjścia z labiryntu. W tym celu mogą przesuwać się pomiędzy sąsiadującymi ze sobą polami w lewo, w prawo, w dół lub w górę. Mogą stawać tylko na polach, gdzie widnieją słowa z których można stworzyć rzeczowniki kończące się na -ion i -tion. Labirynt Słowotwórcy występuje w prostszej (25 pól) i trudniejszej wariacji ( 36 pól). Do każdego zadania dołączony jest klucz odpowiedzi. Do pobrania dołączony jest także pusty labirynt, który uczniowie mogą wypełnić samodzielnie i podzielić się z resztą grupy.

Labirynt Słowotwórcy

Labirynt Słowotwórcy_template

 

Chcesz dowiedzieć się jak podręcznik Password Reset pomaga uczniom w nauce czasowników frazowych? Zajrzyj tutaj.